تفاوت چاپ های مختلف شاهنامه

31 فروردين 1401 ساعت 19 و 42 دقیقه
تفاوت چاپ های مختلف شاهنامه
خواندن بیتهایی از شاهنامه، رشد یافتن در جغرافیای ایران، سپری شدن سالهای مدرسه و شنیدن حکایت‌های معروف شاهنامه، همه گواهی است بر اینکه فردوسی برای ما ایرانیان نامی آشنا دارد. شاهنامه حاصل نزدیک به سی سال از عمرِ ابوالقاسم فردوسی است و از این رو هموراه مورد توجه کاتبان قرار داشته و موجب خلق نفیس ترین نسخ خطی شده است. در این مطلب از سایت مهرگیف به بررسی تفاوت چاپ های مختلف شاهنامه خواهیم پرداخت. پس در ادامه با ما همراه باشید.
 

چاپ شاهنامه

میتوان گفت با گسترش صنعت چاپ شاهنامه یکی از نخستین کتاب هایی منتشر شده است؛ و همواره برای نشر آن تلاش هاس بسیاری می شود؛ اما نکته مهمی که باید به آن شاره کرد روند چاپ هاي شاهنامه است، در این روند  معمولاً سعي برآن بود که هر چاپ امتيازاتي نسبت به چاپ قبلی خود داشته باشد، از اين رو با افزودن پيوست ها، لغت نامه، تصاوير پادشاهان، مجالس شاهنامه و ... هرچاپ را از چاپ قبل از خود ممتاز میکرد. البته این جریان در چاپ های نخسین شاهنامه بیشتر از چاپ های اخیر دیده می شود.




اما بررسی های چاپ های شاهنامه نشان میدهد که ابتدا گزیده هایی از شاهنامه چاب شده و در ادامه متن کاملی از شاهنامه را به چاپ رساندند. از آنجایی که شاهنامه نه تنها در ایران بلکه در خارج از مرز ها نیز همواره مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است و چاپ های متعددی از آنها نیز منتشر شده که این نمایانگر بازتاب جهانی شاهنامه فرودسی می باشد.

چاپِ گزيده هاي شاهنامه

چاپ لمسدن

نخستين چاپ رسمي شاهنامه، توسط ماثيو لمسدن M.Lumsden انتشار يافت. او در سال 1811 نخستين جلد شاهنامه را با حروف سربي درشت، به خط نستعليق، در 722 صفحه رحلي و همراه با مقدمه انگليسي به چاپ رساند. چاپ لمسدن از نظر علمي مقام بالایی پیدانکرد.

چاپ رستم و سهراب

آتکينسون J. Atkinson  از خاورشناسان مقیم هند نیز در سال 1814، يعني سه سال بعد از چاپ لمسدن، داستان رستم و سهراب را چاپ کرد. او داستان رستم و سهراب را در 267 صفحه با حروف سربي و خط نستعليق در کلکته چاپ کرد و آن را با مقدمه  و ترجمه انگليسي متن همراه کرد. از ويژگي هاي اين چاپ، آراستن آن با نقاشي است. نگاره هاي آن، ترکيبي از شيوه سنّتي مجالس شاهنامه و سبک فرنگي است.

چاپ ماکان؛ نخستين چاپ کامل شاهنامه

چاپ کامل شاهنامه، نخستين بار در سال 1829 و توسط ترنر ماکان انجام شد. ماکان يک صاحب منصب نظامي انگليسي بود که در هند خدمت مي کرد. چاپ ماکان، در چهار جلد، با حروف سربي و به خط نسخ انتشار يافت.
شاهنامه ترنر ماکان، اولين چاپ کامل و معتبري بود که در دسترس قرار گرفت. ماکان در انتهاي متن شاهنامه، داستان ها و روايت هاي الحاقي (نظير بخش هايي از گرشاسپ نامه، داستان رستم و کک کوهزاد و رواياتي از برزونامه) را نيز افزود. علاوه براين لغت نامه اي را نيز به شاهنامه ضميمه کرد. چاپ ماکان در جلد اول، با چاپ لمسدن مطابقت دارد ولي ساير قسمت ها حاصل مقابله چندين نسخه ديگر است.

چاپ شاهنامه فردوسی

چاپ ژول مول

هفت سال از انتشار چاپ ماکان نگذشت بود که چاپ مهم و مشهور ژول مول در پاریس منتشر شد. این چاپ حاصل حدود چهل سال از عمر مول می باشد. مول در این چاپ از سی و پنج نسخه بهره گرفت  که کهن ترين آن مورّخ 844 هـ.ق است. دلیل اهمیت این چاپ نسبت به چاپ های پیشین خود هم همراهی ترجمه فرانسه با متن شاهنامه در این چاپ می باشد.

چاپ فولرس

چاپ فولرس چهارمين چاپ مهم شاهنامه است که حاصل تلاش دانشمند ايران شناس يوهان فولرس J. Vullers می باشد. فولرس، آلماني تبار و استاد زبان فارسي در دانشگاه گيسن بود. شاهنامه چاپ فولرس، در سال هاي 1877تا 1884، در شهر ليدن، با همکاري لندوئر Landauer، در سه مجلد منتشر شد. امّا اين شاهنامه تنها تا داستان کشته شدن دارا را شامل مي شود. اساس اين چاپ، دو نسخه ماکان و مول است.

چاپ مسکو

مؤسسه خاورشناسي فرهنگستان علوم جماهير شوروي، در سال 1950م عدّه اي از دانشمندان را به سرپرستي ي.ا. برتلس، و پس از وفات وي در 1957 به سرپرستي عبدالحسين نوشين، به تهيّه متني علمي از شاهنامه گماشت. پس از يازده سال تلاش (از 1960 تا 1971) متني از شاهنامه در 9 جلد فراهم آمد و در مسکو انتشار يافت. اين تصحيح به شاهنامه چاپ مسکو معروف است.
چاپ مسکو معروف‌ترین پیرایش شاهنامه است و تقریبا تمام شاهنامه‌های موجود در بازار بر اساس این چاپ است. شاهنامه چاپ مسکو، داراي چند ويژگي مهم است از جمله:
  • استفاده از کهن ترين نسخه کامل شاهنامه ( نسخه لندن، مورّخ 675) به عنوان دستنويس اساس
  •  ذکر نسخه بدل ها
  •  توجّه به ترجمه عربي بنداري
چاپ مسکو شاهنامه
 چاپ مسکو هنوز هم از چاپ هاي معتبر و علمي شاهنامه به شمار مي آيد. با اين حال، اين چاپ نيز داراي کاستي هايي است که از آن جمله مي توان به اين موارد اشاره کرد:
  • کم بودن تعداد دستنويس ها
  •  پيروي از ضبط هاي نادرست نسخه اساس
  •  کم توجّهي به منابع جانبي در تصحيح شاهنامه
  •  برخي تشتّت هاي ناشي از تعدّد مصحّحان.
چاپ مسکو با حروف چيني جديد، رعايت شماره جلدها و صفحات متن اصلي، ترجمه مقدّمه و نوشته‌هاي روسي، افزودن پيوست ها و ... به کوشش دکتر سعيد حميديان در سال 1377 توسط نشر قطره تجديد چاپ شد.

چاپ جلال خالقی مطلق

می‌توان به قطع و یقین گفت که پیراسته‌ترین و علمی‌ترین چاپ موجود از شاهنامه، تصحیح دکتر خالقی مطلق است. این چاپ که جدیدترین تصحیح شاهنامه هم هست از مزیت‌های بسیاری برخوردار است. این ویرایش بر اساس شانزده دستنویس شاهنامه انجام شده که قدیمی‌ترین آن‌ها به سال 614 قمری بر می‌گردد یعنی قدیمی‌ترین نسخه‌ای که از شاهنامه شناخته شده است و آن را نسخة فلورانس می‌نامند.

چاپ هاي شاهنامه در ايران

1ـ شاهنامه هاي چاپ  سنگي در ايران

نخستين چاپ شاهنامه در ايران، به صورت چاپ سنگي، در محرم سال 1267 قمري انتشار يافت. اين چاپ به خط نستعليق، در قطع رحلي و در 595 ورق در تهران منتشر شد.
دومين شاهنامه ، در سال 1275 در تبريز به چاپ رسيد. طبق يادداشت ناشر، در تهيّه اين نسخه از چاپ ترنر ماکان و شش نسخه  دگر بهره گرفته اند. عسگر اردوبادي  اين شاهنامه را به خط نستعليق کتابت کرده و کارخانه مشهدي آقا آن را به چاپ رسانده است. اين شاهنامه، شش ستوني، همراه با جدول بندي  و آراسته به نگارگري است.
سومين شاهنامه ، به سال 1316 هجري قمري در تبريز چاپ شد. اين شاهنامه به خط محمّدعلي دل خون (فرزند محمدجواد تبريزي) است و به سعي حاجي علي آقا در دارالطباعه  استادعلي به چاپ رسيده است. اين شاهنامه  به قطع رحلي و در يک جلد چاپ شد.


چاپ سنگی شاهنامه

چهارمين شاهنامه ، به دستور حسين پاشا خان اميربهادر تهيّه و چاپ شد. اين شاهنامه به قطع سلطاني (به اندازه  روزنامه هاي کنوني) بود، و به مدّت چهار سال، از سال  1322 تا 1326 قمري براي تهيّه آن وقت صرف شد. مقدّمه کتاب را شاعرِ معروف، محمدصادق اميري فراهاني ملقّب به اديب الممالک نوشته است. اين نسخه را خوش نويس نامدار عمادالکتّاب کتابت کرده است. در پايان نسخه، عباراتي آمده است در معرّفي کساني که در تنظيم اين شاهنامه  نقش داشته اند. اين شاهنامه با تصاويري از مظفّرالدين شاه، محمّد علي شاه و اميربهادر همراه شده است.

2ـ شاهنامه هاي چاپ  سربي در ايران

در سال 1313 به مناسبت هزاره فردوسي، چندين شاهنامه کامل و گزيده در ايران انتشار يافت. نخستين چاپ سربي شاهنامه، به همّت محمّد رمضاني صاحب کلاله خاور در سال 1312 شمسي به چاپ رسيد و مقارن جشن هزاره  فردوسي منتشر شد.

ويرايش شاهنامه

علاوه بر اين چاپ هاي مذکور، چندين ويرايش نيز از شاهنامه صورت گرفته است. اين ويرايش ها، حاصل چاپ از روي يک نسخه خطّي نيستند بلکه با مقابله و ويرايش چندين نسخه خطي به چاپ رسيده اند.

کدام نسخه شاهنامه معتبرتر است؟

کهن ترین نسخه‌ی موجود شاهنامه، نسخه ای است که در موزه فلورانس است (کتابت به سال 614ق) این نسخه فقط نیمی از شاهنامه یعنی از آغاز تا پایان پادشاهی کیخسرو است. کهن ترین متن کامل شاهنامه، نسخه‌ی کتابخانه‌ی بریتانیا( تحریر به سال 675ق) است. اولین نسخه‌ی چاپی کامل شاهنامه در سال 1829 توسط ترنر ماکان انگلیسی چاپ شد. اما مهمترین اتفاق در حوزه‌ی چاپ و تصحیح شاهنامه، چاپ شاهنامه‌ به تصحیح جلال خالقی مطلق است.


خرید شاهنامه از انتشارات پیام مهرعدالت

سخن اخر:

هر چند شاهنامه کتابي حجيم است، و حجم بالاي کتاب دشواري هايي را در چاپ (به ويژه چاپ سنگي) به همراه دارد، حجم زياد شاهنامه از اقبال براي نشر آن نکاسته است و چاپ‌هاي متعدّد و متنوّعي از آن صورت گرفته است.
از نظر پراکندگي جغرافيايي، شاهنامه در سرزمين هاي مختلف (نظير هند، آمريکا، فرانسه و ...) به چاپ رسيده است. اين سرزمين ها، با وجود تفاوت در قوميّت و فرهنگ ، شاهنامه را مورد توجّه قرار دادند. پراکندگي جغرافيايي چاپ هاي شاهنامه، نشان از تأثير جهانيِ اين اثر است.
 
دیدگاه های کاربران
برای این خبر دیدگاهی ثبت نشده است
ارسال دیدگاه

دیدگاه شما بعد از تایید توسط مدیریت در بین دیدگاه ها نمایش داده خواهد شد

برای ثبت نظر، لازم است ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید.
چاپ یادبود بر روی قرآن و مفاتیح
بسته 5جلدی
شعار فروش
تخفیف عمده 50درصد
پشتیبانی و مشاوره
سلام ! برای پشتیبانی، مشاوره و ارتباط با کارشناسان فروش با ما در ارتباط باشید.