4 سوره قرآن که سجده واجب دارد

در این مقاله به بررسی سوره قرآن سجده واجب، سجده های واجب قرآن، احکام و ذکر سجده واجب قرآن، سوره های سجده دار قرآن کریم و سوره های دارای سجده واجب و مستحب می پردازیم. لطفا همراه ما باشید!

سوره قرآن سجده واجب

در قرآن کریم، برخی سوره‌ها دارای آیات سجده واجب هستند. از این رو، بر افرادی که قرآن را تلاوت می‌کنند، واجب است که در زمان رسیدن به این سوره‌ها، سجده واجب را به جا آورند. این سجده به عنوان نشانه‌ای از تواضع و بندگی در برابر خداوند محسوب می‌شود.

آیات سجده واجب

چهار آیه از چهار سوره قرآن کریم سجده واجب دارند. این آیات عبارتند از:

• سوره نجم، آیه 62
• سوره علق، آیه 19
• سوره سجده (الم تنزیل)، آیه 15
• سوره فصلت، آیه 37

اگر فردی به این آیات گوش دهد، بر او واجب است که سجده کند. حتی اگر فقط بخشی از آیه را بشنود، احتیاط آن است که سجده کند. به طور کلی، شنیدن تمام آیه موجب وجوب سجده می‌شود و در صورت تأخیر، باید در اولین فرصت آن را انجام دهد.

شرایط و احکام سجده

سجده در هنگام شنیدن این آیات باید فوری انجام شود و نباید تأخیر بیفتد. اگر به هر دلیلی تأخیر افتاد، باید در اولین فرصت سجده را به جا آورد. شنیدن آیات سجده از کودک یا فردی که قصد تلاوت ندارد، یا از ضبط صوت، سجده را واجب نمی‌کند، اما احتیاط در این موارد سجده کردن است.

در سجده واجب قرآن نمی‌توان بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، اما دیگر شرایط سجده که در نماز لازم است، مانند رو به قبله بودن و طهارت، ضروری نیست. اگر شخصی در سجده واجب قرآن، پیشانی را به زمین بگذارد، حتی اگر ذکر نگوید، کافی است. با این حال، گفتن ذکر مستحب است و بهتر است ذکر زیر را بگوید:

«لٰا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ حَقّا حَقّا لَا إِلٰهَ الّا اللّٰلهُ ایماناً وَ تَصْدِیقاً لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰلهُ عُبُودِیةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَک یٰا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لَا مُسْتَنْکفاً وَ لَا مُسْتَکبِراً بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ».

ممنوعیت‌ها

بر فرد جنب و حائض حرام است که کلمه یا آیه‌ای از این سوره‌ها را بخواند، چه آیه سجده باشد و چه آیات دیگر این چهار سوره. همچنین، سوره‌های دارای آیات سجده نباید در نماز خوانده شوند، زیرا این عمل موجب بطلان نماز می‌شود.

روایات و حکمت سجده

در برخی روایات از ائمه معصومین علیهم السلام نقل شده است که باید در هنگام خواندن یا شنیدن آیاتی از قرآن کریم سجده کرد. به این آیات، آیات عزائم گفته می‌شود و سوره‌هایی که این آیات را در بر دارند، سُور عزائم نامیده می‌شوند. این دستور سجده که از ائمه علیهم السلام صادر شده، در واقع دستور خداوند است و ما از روی تعبد آن را می‌پذیریم و به آن عمل می‌کنیم.

دستور سجده در این آیات به صورت فعل امر آمده است. خداوند در قرآن به شیوه‌ای با مردم سخن می‌گوید که آن‌ها را به انجام دستوراتش ترغیب کند. وقتی خداوند به عنوان آفریننده و پروردگار جهان چنین دستوری می‌دهد، به طریق اولی انجام آن بر بندگان لازم و ضروری است.

عظمت خداوند و سجده

در این سوره‌ها به خلقت انسان و آسمان‌ها و زمین اشاره شده است. خداوند در قرآن به کیفیت خلقت انسان و مراحل آن اشاره کرده و فرموده: «فَتَبَارَک اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» (بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است). همچنین، خلقت آسمان‌ها و زمین را بزرگ‌تر از خلقت انسان اعلام کرده و فرموده: «لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ أَکبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لا یعْلَمُونَ» (همانا آفرینش آسمان‌ها و زمین از آفرینش انسان‌ها مهم‌تر است، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند).

با دقت در سیاق آیات این سوره‌ها، انسان به عظمت بی‌پایان خداوند پی می‌برد و تدبیر او را در عالم مشاهده می‌کند. او همه چیز را وابسته به لطف خداوند می‌بیند و بازگشت همه چیز را به سوی او احساس می‌کند. در این حالت، انسان خود را در برابر خداوند پست و بی‌مقدار می‌بیند و در مقابل آن غنی بالذات به فقر خود اعتراف می‌کند. در چنین شرایطی، سزاوار است که ظاهر و باطن انسان با هم هماهنگ شوند و با ذرات عالم که همه حمد و تسبیح خداوند را می‌گویند، هم‌نوا شوند.

سجده به عنوان نشانه تواضع

سجده کردن برای خداوند نهایت تواضع و اخلاص را نشان می‌دهد. این سوره‌ها در فضای شرک‌آلود مکه نازل شده‌اند، جایی که مردم برای بت‌ها و معبودهای دروغین سجده می‌کردند. مشرکان خداوند را به عنوان خالق هستی قبول داشتند، اما او را پروردگار نمی‌دانستند و می‌گفتند که خداوند تدبیر امور عالم را به واسطه‌هایی سپرده است.

خداوند با باطل اعلام کردن این تفکر، خالقیت و ربوبیت را مخصوص خود اعلام کرد و عبادت را نیز مختص خود دانست. او دستور می‌دهد که برای او سجده کنند و با این عمل، روح یکتاپرستی و توحید را در جامعه زنده کنند. خداوند در این سوره‌ها و دیگر سوره‌ها مردم را به تدبر و تفکر در آیات و آفریده‌های خود دعوت می‌کند تا با دید واقعی به عالم بنگرند و به دور از تعصب و تقلید جاهلانه، دنبال حقیقت بروند.

تأثیر آیات بر شنوندگان

جالب است بدانیم که وقتی پیامبر اسلام، صلی الله علیه و آله، آیات سوره نجم را تلاوت می‌کردند، تأثیر عمیق این آیات بر دل شنوندگان به حدی بود که وقتی آن حضرت آیه سجده را خواندند، تمام حاضرین اعم از مؤمنین و مشرکین به سجده افتادند، به جز ولید بن مغیره که به دلیل ناراحتی نمی‌توانست خم شود و مشتی خاک برداشت و پیشانی خود را بر آن خاک گذاشت.

حکمت سجده و تواضع

یکی از حکمت‌های سجده در برابر خداوند این است که تکبر را از وجود انسان زایل می‌کند. کسی که در پیشگاه خداوند سجده می‌کند و شریف‌ترین موضع بدن خود یعنی پیشانی را به خاک می‌ساید، نهایت تواضع و اخلاص را از خود نشان می‌دهد. چنین فردی آماده است تا هر دستوری از خداوند صادر شود را بدون چون و چرا انجام دهد. اما اگر کسی در وجودش تکبر باشد، ممکن است از فرمان خداوند سرپیچی کند، همانطور که شیطان به خاطر تکبر از سجده به آدم علیه السلام امتناع کرد و به همین دلیل از درگاه ربوبی طرد شد.

در مقابل، ملائکه اطاعت کردند و همچنان در جوار قرب الهی باقی ماندند. این جریان تا قیامت ادامه خواهد داشت؛ کسانی که از فرمان خداوند سرپیچی کنند، مستحق عذاب و قهر خداوند خواهند بود و کسانی که مطیع باشند، رحمت بی‌پایان الهی شامل حالشان خواهد شد و خداوند از آن‌ها راضی و خشنود خواهد بود.

نظرات مراجع تقلید در مورد سجده های واجب قرآن

امام خمینی (ره) می‌فرماید: چهار آیه در چهار سوره قرآن که مشهور به عزائم هستند، سجده واجب دارند: 1- سوره فصلت آیه 37، 2- سوره نجم آیه 62، 3- سوره سجده آیه 15، 4- سوره علق آیه 19. همچنین موارد دیگری نیز وجود دارد که سجده آن‌ها مستحب است. اگر فردی این آیات را بخواند یا به آن‌ها گوش دهد، باید فوراً پس از پایان آیه سجده کند و اگر فراموش کرد، هر زمان یادش آمد باید سجده نماید.

برخی از مراجع تقلید نیز فرموده‌اند که حتی اگر بدون اختیار به آیه سجده گوش دهد یا این آیات به گوشش برسد، بنا بر احتیاط واجب باید سجده کند. در سجده‌های واجب قرآن نمی‌توان بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، اما نیازی به رعایت سایر شرایط سجده نماز نیست. برای مثال، لازم نیست که رو به قبله باشند یا طهارت و وضو داشته باشند.

ذکر سجده واجب قرآن

گفتن ذکر در سجده واجب قرآن واجب نیست، اما اگر کسی که سجده قرآن بر او واجب است، در سجده پیشانی خود را به قصد سجده به زمین بگذارد، حتی اگر ذکر نگوید، کافی است. گفتن ذکر مستحب است و بهتر است این ذکر گفته شود: «لٰا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ حَقّا حَقّا، لَا إِلٰهَ الّا اللّٰهُ ایماناً وَ تَصْدِیقاً، لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ عُبُودِیةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَک یٰا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لَا مُسْتَنْکفاً وَ لَا مُسْتَکبِراً، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ».

آیت الله شبیری زنجانی نیز بیان می‌کند که گفتن ذکر مستحب است و بهتر است که این ذکر را بگوید: «سَجَدْتُ لَک تَعَبُّداً وَ رِقَّاً، لَا مُسْتَکبِراً عَنْ عِبَادَتِک وَ لَا مُسْتَنْکفاً وَ لَا مُتَعَظِّماً، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ».

سوره‌هایی با سجده مستحب

مستحب است سجده کردن در یازده مورد که عبارتند از:

سوره اعراف، آیه 206 (آخر سوره) – وقتی که به «وَ لَهُ یسْجُدُونَ» رسید.
سوره رعد، آیه 15 – وقتی که به «وَ ظِلالَهُمْ بِالغُدُوِّ وُ الْاصالِ» رسید.
سوره نحل، آیه 49 و 50 – وقتی که به «وَ یفْعَلُونَ ما یؤْمَرُونَ» رسید.
سوره بنی اسرائیل، آیه 107 تا 109 – وقتی که به «وَ یزِیدُهُمْ خُشُوعاً» رسید.
سوره مریم، آیه 58 – وقتی که به «خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکیا» رسید.
سوره حج، آیه 18 – وقتی که به «یفْعَلُ ما یشاءُ» رسید.
سوره حج، آیه 77 – وقتی که به «وَ افْعَلُوا الْخَیرَ» رسید.
سوره فرقان، آیه 60 – وقتی که به «وَ زادَهُمْ نُفُوراً» رسید.
سوره نمل، آیه 25 و 26 – وقتی که به «رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ» رسید.
سوره ص، آیه 24 – وقتی که به «وَ خَرَّ راکعاً وَ أَنابَ» رسید.
سوره انشقاق، آیه 21 – وقتی که به «إِذا قُرِئَ» رسید.

نتیجه‌گیری

در نهایت، سجده واجب در قرآن کریم به عنوان یک عمل عبادی مهم تلقی می‌شود که نه تنها نشانه‌ای از تواضع و بندگی است، بلکه به تقویت ارتباط انسان با خداوند کمک می‌کند. با توجه به آیات و احکام مربوط به سجده، لازم است که مسلمانان به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند و در مواقع مناسب سجده را انجام دهند. این عمل نه تنها موجب نزدیکی به خداوند می‌شود، بلکه روح یکتاپرستی را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد و انسان را به یاد عظمت و قدرت بی‌پایان خداوند می‌اندازد.

بیشتر بخوانید! استخاره با قرآن آنلاین

با خیالی راحت می توانید از انتشارات پیام مهر عدالت انواع قرآن کریم نفیس، عطری، عروس و ارزان را انتخاب و خرید کنید. برای مشاهده و خرید به صفحه خرید قرآن کریم مراجعه کرده و یا  برای دریافت مشاوره رایگان و راهنمایی برای انتخاب و خرید انواع قرآن کریم با شماره های ۶۶۴۹۲۱۹۴ – ۶۶۴۹۲۰۶۷ – ۰۲۱ تماس حاصل نمایید.

توجه: کلیه محصولات دارای گارانتی اصالت و سلامت فیزیکی و همچنین تا 7 روز گارانتی بازگشت پول برای اطمینان خاطر شما از خرید هستند.

جهت خرید حضوری هم  می توانید به نمایشگاه و دفتر انتشارات پيام مهر عدالت به آدرس تهران، خیابان انقلاب، خیابان فخررازی، خیابان وحید نظری، پلاک ۸۸، طبقه اول مراجعه نمایید.
ساعات کاری: همه روزه شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ صبح الی ۱۷ عصر و پنج شنبه ها تا ۱۲ ظهر